W erze mediów społecznościowych, komunikatorów i coraz częstszej cyfryzacji życia szkolnego, dzieci i młodzież są narażone nie tylko na tradycyjną agresję — fizyczną lub słowną — ale także na formy bardziej skryte, w tym właśnie wykluczenie społeczne, izolację czy ignorowanie. Choć wiele osób utożsamia te zjawiska z otwartą przemocą – jak popychanie, wyzwiska czy obraźliwe komentarze – to badania pokazują, że równie (a czasem nawet bardziej) szkodliwe mogą być działania mniej widoczne: przestawianie czy pomijanie danej osoby w grupie, ignorowanie jej, pozostawianie samej, praktyki mowy nienawiści w sieci lub szerzenie plotek.
Badania wskazują, że takie działania — szczególnie gdy są powtarzalne i odbywają się w sytuacji nierównej relacji sił — można zaklasyfikować właśnie jako bullying i że mają one istotny wpływ na dobrostan psychiczny dzieci i młodzieży.
W badaniu przekrojowym obejmującym 12 623 dzieci w wieku 10 lat z 15 krajów stwierdzono, że 20,8 % dzieci doświadczało nękania (harassment), a 17,6 % – wykluczenia szkolnego dwa lub więcej razy. Badanie pokazało, że zarówno doświadczenie bullyingu, jak i wykluczenia, były istotnie związane z niższym poczuciem szczęścia (subjective happiness) dzieci. (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35205007/)
Zgodnie z raportem NASK “Bezpieczeństwo dzieci online”, 52,1% dzieci, które doświadczyły przemocy w internecie, nie opowiedziało o tym nikomu (NASK).
To pokazuje, jak trudne może być dla młodych ludzi zgłaszanie przypadków hejtu czy bullyingu, zwłaszcza gdy dotyczą one wykluczenia społecznego.
Dodatkowo, w raporcie “Agresja i przemoc seksualna w internecie” NASK wskazuje, że jednym z najbardziej dotkliwych rodzajów cyberagresji jest mowa nienawiści ze względu na płeć, która może prowadzić do wykluczenia ofiar z grup rówieśniczych (NASK).
Przyjrzyjmy się bliżej czym jest bullying?
Bullying to działanie ukierunkowane na jedną lub więcej osób, które spełnia zazwyczaj następujące warunki:
- jest celowe (czyli sprawca ma intencję skrzywdzenia lub zastraszenia),
- jest powtarzalne (nie jednorazowe zdarzenie, lecz cykl zachowań),
- występuje nierównowaga sił – sprawca ma przewagę nad ofiarą (może to być przewaga fizyczna, społeczna, emocjonalna lub poprzez grupę) — i w efekcie ofiara ma trudność w obronie się.
Formy bullyingu są różne: od agresji fizycznej (uderzenia, popychanie), przez werbalną (wyzwiska, obrażanie), po relacyjną i społeczną – co obejmuje m.in. wykluczenie z grupy, izolację, pomijanie, rozprzestrzenianie plotek czy ignorowanie (także w świecie cyfrowym). Również cyberbullying jest coraz częściej badanym aspektem – przemoc przeniesiona online, która może być dostępna 24 h na dobę i mieć ogromny wpływ na poczucie bezpieczeństwa dziecka.Wykluczenie – cicha forma przemocy
Wykluczenie polega na ignorowaniu, izolowaniu lub marginalizowaniu jednej osoby przez grupę rówieśniczą. Choć nie zostawia widocznych śladów, może mieć bardzo poważne konsekwencje dla psychiki dziecka. Osoba wykluczona często czuje się samotna, nieakceptowana i niechciana, co może prowadzić do obniżenia poczucia własnej wartości, lęków, a nawet depresji.
Przykłady wykluczenia w szkole to:
- celowe pomijanie kogoś w zabawach lub grupowych zadaniach,
- ignorowanie czy nieodpowiadanie na wiadomości i zaproszenia,
- szerzenie plotek lub fałszywych informacji, które prowadzą do izolacji.
Skutki hejtu i wykluczenia
Niezależnie od formy, agresja rówieśnicza pozostawia ślady. Dzieci doświadczające wykluczenia lub hejtu mogą mieć problemy z koncentracją, nauką i budowaniem relacji społecznych. W dłuższej perspektywie mogą odczuwać chroniczny stres i lęk przed kontaktem z rówieśnikami.
Jak reagować?
- Rozmawiaj i obserwuj – bądź uważny na sygnały, że dziecko może być wykluczone lub nękane.
- Edukacja w szkole – programy przeciwdziałające bullyingowi uczą empatii i wrażliwości społecznej.
- Wspieraj ofiarę – nie bagatelizuj sytuacji, reaguj i szukaj wsparcia u wychowawców, pedagogów lub psychologów.
- Buduj kulturę otwartości – zachęcaj dzieci do włączania innych i doceniania różnorodności.
Hejt i bullying w szkołach to problem, którego nie można ignorować. Wykluczenie, choć subtelne, jest równie szkodliwe jak jawna agresja i wymaga uwagi zarówno ze strony dorosłych, jak i rówieśników. Wspieranie dzieci w trudnych sytuacjach, edukacja na temat empatii i reagowanie na przejawy przemocy mogą znacząco poprawić atmosferę w szkołach i bezpieczeństwo psychiczne uczniów.