Dzieci asertywne rzadziej popadają w kłopoty z prawem lub wplątują się w niebezpieczne sytuacje, do których nakłaniają je rówieśnicy. Dzieci, które są pewne siebie, potrafią mówić otwarcie o swoich potrzebach i niepokojach, sprawiając przy tym mniej trudności wychowawczych. Nie boją się wyrażać swobodnie swojej opinii, są bardziej ciekawe świata oraz świadome swoich zalet, przekonań i wartości. 

Dzieci asertywne nie krzyczą, nie biją i nie kłócą się, potrafią komunikować się za pomocą mądrej rozmowy i mocnych argumentów. 

Ważną rolą rodzica jest pozwolenie dziecku na to, aby posiadało własne zdanie i aby mogło zadawać pytania. 

Rodzic powinien traktować dziecko jako równego partnera w rozmowie. Wydawanie poleceń dziecku podniesionym głosem nie służy nauce asertywności.

Ważne wskazówki dla rodzica/opiekuna przy nauce asertywności 

• Daj dobry przykład.
• Wyznaczaj granice.
• Pozwól dziecku dokonywać wyboru samodzielnie.
• Ucz odpowiedzialności, żeby dziecko wiedziało, że każda decyzja pociąga za sobą konsekwencje.
• Naucz dziecko mówić „nie” (dziecko ma prawo nie dzielić się zabawką, nie chcieć zaśpiewać piosenki dla cioci).
• Naucz dziecko umiejętności odmawiania bez poczucia winy, ale ucz też, żeby jednak starało się dzielić (zachęcaj, nie nakazuj).
• Pokaż dziecku, czasem warto na chwilę zrezygnować z czegoś, aby potem otrzymać coś w zamian albo pomóc komuś i mieć z tego satysfakcję.

• Akceptuj emocje dziecka.
• Nie oceniaj  jego zachowania. 
• Pokaż jak powinno sobie radzić z krytyką.
• Ucz wyznaczania granic cielesnych (dziecko nie musi dawać buziaka wujkowi, babci itd.). 
• Zachęcaj do dyskusji. Wysłuchaj jego pomysłów. 
• Naucz zrozumienia przez dziecko jego emocji, ale też emocji innych osób w otoczeniu.
• Szanuj odmienne zdanie dziecka.
• Pamiętaj, że asertywne dziecko to asertywny dorosły.
• Należy pamiętać, że praca nad budowaniem mądrej asertywności u dzieci jest procesem.

Sprawdzone sposoby na uczenie dziecka asertywności:

• Budowanie poczucia bezpieczeństwa, które polega na zapewnianiu tego poczucia bezpieczeństwa oraz akceptacji. Budować należy wrażliwość na potrzeby dziecka, nie tylko te fizjologiczne, ale przede wszystkim emocjonalne, czyli postarać się częściej dziecko przytulać, mówił o miłości do niego czy okazywać mu zainteresowanie. Bardzo ważne jest też wspólne spędzanie wolnego  czasu.  

• Dbałość o rozwój emocjonalny dziecka. Rodzic powinien uczyć dziecko rozróżniać i nazywać emocje, takie jak: radość, smutek, gniew, odraza, strach, złość. Rodzic powinien zaakceptować wachlarz emocji  od tych trudnych do przyjemnych (od euforii po rozczarowanie). Rodzic powinien pokusić się o ćwiczenia polegające na wyrażaniu np.  złości w taki sposób, który nie zrani innych. 

Przykładem może być sytuacja, gdy dziecko mówi, że jest bardzo złe i zaciska pięści. Jeśli jest jeszcze za małe na świadomą rozmowę lub ma duże trudności z nazywaniem emocji, można podać dziecku kartkę papieru i zachęcić, by zaczęło rysować (np. czerwoną kredką albo mocno naciskając ołówek) i wyraziło w tym rysunku to, co czuje. Taka ekspresja może mieć różne formy, dostosowane do bieżących możliwości, wieku i zainteresowań dziecka. Starszemu dziecku można zaproponować na przykład przelanie tego, co czuje, na papier. 

Rodzic powinien postarać się zrozumieć emocje dziecka i wyrazić to, że je rozumie. Należy nauczyć dziecko, że nawet trudne emocje są potrzebne i ważne. Podpowiedzieć, że bicie, szczypanie czy głośne krzyczenie nie musi mieć miejsca, że można to zastąpić innymi zachowaniami, które nie ranią innych.

• Możliwość dokonania wyboru, zamiast narzucania. Dobrze jest, aby rodzic nie oczekiwał od dziecka uległości, ale próbował negocjować rozwiązania w różnych sytuacjach. Traktowanie dziecka jak partnera w dyskusji jest bardzo ważne. Rodzic powinien spróbować zamienić słowa, np. zamiast mówić: „masz to zrobić i koniec!”, niech zapyta dziecko: „Chcesz założyć bluzkę z dinozaurem czy z pieskiem?”. Rodzic może spróbować wyrazić oczekiwania, ale nie stawiać ograniczeń.  Dobrze jest tłumaczyć dziecku sens pewnych próśb, np. „załóż czapkę, ponieważ jest bardzo zimno i jeśli czapki nie założysz, to możesz się rozchorować”.

• Poszanowanie dziecka, kiedy mówi „nie”. Jeżeli dziecko odmawia czegoś, dobrze by było, aby rodzic spróbował zrozumieć jego decyzję i potraktował to poważnie. Należy zachęcać dziecko do wyrażania swojego zdania, nawet jeśli jest odmienne. Warto uczyć dziecka używania kulturalnych sformułowań, dlatego to rodzic powinien dawać przykład i używać takich sformułowań jak:  „proszę”, „czy mogłabyś?”, „przepraszam”. 

• Nauka wyznaczania granic cielesnych. Rodzic powinien porozmawiać z dzieckiem i powiedzieć, że nie musi dawać  buziaka cioci lub babci, jeśli po prostu nie ma na to ochoty. Dziecko nie ma żadnego obowiązku przytulać się do kogoś, jeśli tego nie chce (niezależnie od pokrewieństwa i więzi). Należy też dziecko edukować, że są części ciała, których nikt nie może dotykać i każda taka próba powinna być zgłoszona rodzicowi. 

• Niezaprzeczanie obserwacjom dziecka. Rodzice nie powinni ukrywać przed dzieckiem uczuć i intencji swoich zachowań. Trzeba pamiętać, że dzieci są doskonałymi obserwatorami. Należy pamiętać, że jeśli rodzic uniósł się w stosunku do dziecka z powodu wzburzonych emocji, powinien dziecko za to przeprosić. To bardzo ważne w procesie nauki prawidłowych reakcji. 

Postawa asertywna wynika z szacunku do siebie i innych, a jej trening może trwać przez całe życie. Im lepiej sami będziemy stosować asertywną komunikację, tym bardziej ułatwimy jej naukę najmłodszym.

ASERTYWNA ODMOWA 

1. KOMUNIKAT “NIE” – przejrzyście wyraża odmowę. 

Nie, nie mam ochoty dzisiaj na kino.

2. INFORMACJA, ŻE CZYNNOŚĆ NIE ZOSTANIE WYKONANA – ogłaszamy, że nie wykonamy działania, o które zostaliśmy poproszeni. 

Jeśli mi oddasz poprzednio pożyczoną książkę, to pożyczę Ci inną.

3. UZASADNIENIE ODMOWY, KONKRETNE I Z UZASADNIENIEM – niezaburzające relacji, pozwalające na poczucie wolności wypowiedzi. 

Nie pójdę z Tobą dzisiaj na basen, bo jestem przeziębiona, ale jak tylko wyzdrowieję, to bardzo chętnie się wybiorę.

Asertywna odmowa

Ucząc dziecko asertywności, warto przedstawić mu techniki asertywnej odmowy, np. jak te poniższe:

• Jeśli dziecku jest przykro z powodu tego, że komuś odmówiło, nauczmy je mówienia PRZYKRO MI zamiast PRZEPRASZAM.

• Technika “uprzedzenia” – jeśli przyjmowanie odmowy jest dla dziecka wyzwaniem, nauczymy dziecka odpowiadać komunikatem: JEST MI BARDZO TRUDNO. Powiedzenie tego jest potwierdzeniem otwartości do osoby odmawiającej i równocześnie jest też informacją o znaczeniu tej sytuacji i oznajmienia stanu.

• Technika „Jak zdarta płyta”- polega na powtarzaniu odmowy kilka razy. 

• Technika „JUJITSU” – „ugięcie się”. Dziecko odmawiając nie stara się udowodnić własnej racji, ale przede wszystkim dobrze zrozumieć partnera rozmowy, a przy tym być stanowcze w obronie własnych interesów/odmowy.

• Technika „JESTEM SŁONIEM” – Technika ta umożliwia dziecku  kontrolę tempa własnego zachowania, a więc  zwiększa poczucie własnej wartości – mocy sprawstwa. Dziecko zatem w sytuacji odmawiania mówi wolniej, oddycha wolniej i głęboko, używa parafrazy oraz dopytuje się o rzeczy dla niego niezrozumiałe. Dziecko powinno utrzymywać z rozmówcą kontakt wzrokowy. 

PRZYDATNE ZWROTY w odmowie asertywnej 

• Wolę 
• Zdecydowałem
• Chcę
• Ustaliłem
• Wybieram

Rodzice powinni uczyć dzieci asertywności, która jest rozumiana jako:

• Wysokie poczucie wartości 

Rodzic uczy i pozwala na to, aby dziecko mogło wyrażać swoje opinie, poglądy, zdanie. Rodzic nie stosuje kar za złe zachowanie, ale zachęca do naprawienia błędów. Zamiast pustych pochwał rodzic stosuje uwagi na temat włożonej w pracę  w dane zadanie.  

Pewność siebie, która oznacza to, że dziecko wie kim jest, czego chce, potrzebuje oraz potrafi to wyrazić słowami. Dziecko potrafi odmówić bez poczucia winy.

• Posiadanie własnego zdania  oraz umiejętność wdawania się w dyskusję, umiejętność obrony własnych opinii bez poczucia, że kogoś obrażamy lub sami czujemy się obrażeni. Ważne, aby dać możliwość dziecku dyskutowania w rodzinie. 

• Przekonanie o ważności każdej osoby, o tym, że każda osoba zasługuje na szacunek. Takie dziecko jest empatyczne, ma swoje poglądy i cele. Przykład nauki empatii: zamiast karać dziecko za uderzenie brata można uświadomić mu, że brat płacze, że to boli, że to jest krzywdzące, a nikt nie zasługuje, by być krzywdzonym (aktualny sprawca krzywdy również).

Ucząc dziecka asertywności, rodzic może rozmawiać z dzieckiem o przykładach zagrożeń, na jakie może być narażone. Dziecko, które jest narażone na zagrożenia płynące z Internetu, dzięki asertywności nie da się wciągnąć w niebezpieczne zabawy, których skutki mogą być dramatyczne. Dziecko obdarzone wysokim poczuciem wartości, mające wsparcie i akceptację w rodzinie, asertywne, nie będzie musiało nawiązywać internetowych relacji z kimś, kto może się podszywać za kogoś innego.